Çocuklar ve Ekran Kullanımı

Common Sense Media’nın yaptığı araştırmaya göre 8 yaş ve altı çocukların neredeyse yarısının kendilerine ait bir tableti var ve günde ortalama 2.25 saatlerini dijital ekranlarda geçiriyorlar.

Peki ekran başında bu kadar vakit geçirmek çocukların beyinlerine ne yapıyor?

National Institute of Health (NIH) tarafından 2018 yılında yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, günde ekran başında 2 saatten fazla vakit geçiren çocukların dil ve düşünme testlerinde daha düşük skorlar aldığı, günde 7 saatten fazla ekran başında vakit geçiren bazı çocukların da beynin kritik düşünce ve mantık yürütmeden sorumlu bölgesi olan korteks kısmında incelme olduğu gözlemlenmiştir.

Gelişimsel ve davranışsal pediatri uzmanı olarak görev yapan Dr. Jennifer F. Cross “Bu araştırmanın sonuçlarının ne anlama geldiğini henüz bilemiyoruz fakat ekran başında vakit geçirmenin çocukların ilgi odaklarını kısıtladığını ve farklı deneyimleme ve öğrenme yollarını sınırlayarak çocukların gelişimlerine ket vurduğunu düşünüyoruz.” dedi. Ayrıca “Eğer küçük çocuklar zamanlarının çoğunu bir iPad’le, cep telefonuyla geçiriyorlarsa, onları hayal gücünü geliştirecek oyuncaklarla oyun, dış dünyanın keşfi ve uygun sosyal becerileri geliştirecek arkadaşlıklar kurma gibi  teknoloji içermeyen aktivitelere yönlendirmek çok zorlayıcı olabilir. Yalnızca ekran başında vakit geçirmek, yalnızca kol kaslarınızı çalıştırıp vücudunuzun geri kalanını görmezden gelmeye benzer. Sonunda çok güçlü kollarınız olur fakat bunun için genel sağlığınızdan ödün vermiş olursunuz.” diyerek konu hakkındaki görüşlerini belirtmiştir.

Ekranlar küçük çocukların gelişimini nasıl etkiler?

Yapılan çalışmalara göre 2 yaşın altındaki çocukların bir video izleyerek öğrenmeleri, başka birinden öğrenmelerinden daha zordur. Ayrıca 6 aylık çocuklar televizyon ekranını izleyebilirler, fakat 2 yaştan önce izlediklerini anlamlandıramazlar. Ekranda gösterilenlerden büyülenmiş gibi görünebilirler fakat herhangi bir bilgi öğrenemezler.

Dil gelişimi 1,5-3 yaş arasında çok hızlı ilerler. Yapılan çalışmalara göre, dil öğreniminin en iyi yolu onlarla ilgilenen ve oynayan bir yetişkinle etkileşim halindeyken gerçekleşir. Erken ilköğretim yıllarında çok fazla televizyon izleyen çocukların okuma testlerinde ve dikkat alanında ortalamanın altında performans gösterdiklerine dair bulgular da mevcuttur.

Çalışmalar bir çocukla karşılıklı diyalog halinde olmanın dil gelişimi ve sosyal beceri gelişimi açısından çok önemli olduğunu göstermektedir. Küçük çocuklarda dil kullanımını ve iletişim becerilerini geliştiren esas etken ekran başındaki tek yönlü “pasif” dinleme değil, etkileşim içerisinde mimiklerle zenginleştirilen karşılıklı “sohbettir”.

Ekranlar bir çocuğun uykusunu nasıl etkiler?

İnsan olarak günlük ritmimiz ve melatonin üretimimiz güneşin batışına bağlıdır. Fakat ekranların yaydığı mavi ışık melatonin üretimini engeller ve uyku vaktini geciktirebilir. Ayrıca televizyon izlemek ve elektronik oyunlar oynamak beynimizi ve vücudumuzu daha aktif tutarak uykuya hazırlanmamızı engeller. (Tabletler ve telefonlar melatonini daha fazla baskılarlar çünkü yaydıkları mavi ışık yüzümüze daha yakındır.)

Yapılan bir çalışmaya göre akşam saatlerinde ekranlara maruz bırakılan 6-12 aylık bebeklerin, ekran görmeyen akranlarına kıyasla gece uykularının çok daha kısa olduğu gözlemlenmiştir.

Ergenler için ise, ekran kullanımı gece uykularını olumsuz yönde etkileyeceğinden teknolojik cihazları yatak odasının dışında tutmaları önerilir. Sosyal medyada çok fazla vakit geçirmek ve uyku yoksunluğu davranışları ve bilişsel performansı etkileyebilir, böylece eğitimleri için bir engel teşkil edebilir. Ayrıca fazla ekran kullanımının ve uyku yoksunluğunun obeziteyle bağlantılı olduğu da görülmüştür, bu da özgüven eksikliğine, sosyal izolasyona ve daha fazla ekran kullanımına sebep olabilir.

Ekranlar küçük çocuklarda ne kadar bağımlılık yaratır?

Mobil cihaz kullanımının temelindeki problem bu cihazların sizi kendilerine çekmesidir, hepimizin bildiği gibi internette boşa vakit harcamak çok kolaydır. Aynı zamanda çok pratik ve kullanışlı oldukları için onlardan vazgeçmek de imkansızdır. Biz yetişkin olarak, ekran başında geçirilen zamanın negatif yönlerini anlayabilir ve ekranlardan uzaklaşmak için bilinçli bir karar verebiliriz. Fakat bu negatif etkilerin farkında olmayan ve bebekliklerinden beri bu cihazları kullanmaya alışmış olan 2-3 yaşındaki çocuklar için mobil cihaz kullanımı bir norm haline gelmiştir ve her zaman daha fazlasını isterler.

Bir çocuğun dikkatini dağıtmak ve karşılaştığı bir problemden uzaklaştırmak için ekranları kullanmanın zararlı etkileri olabilir, bunun yerine çocuğun problemle yüzleşmesi ve onu çözmeye çalışması daha yapıcı bir yaklaşım olacaktır. Yere düşüp dizini inciten bir çocuğu sakinleştirmek için en sevdiği şarkıyı açmak kolay bir çözüm olabilir, fakat ebeveynin çocuğuna sarılıp onunla konuşarak onu sakinleştirmesi daha iyidir. Oyuncaklarını paylaşmakta güçlük çeken bir çocuğun dikkatini dağıtmak için ona teknolojik bir cihaz sunmak anlık bir çözüm olarak işe yarayabilir, fakat bu yöntem çocuğun paylaşmayı ve sıra beklemeyi öğrenmesine yardımcı olmaz.

Bir çocuğun ekran kullanım süresini takip etmek ve kontrol altında tutmak aileler için zorlayıcı olabilir. Çocuklara mümkün olduğunca erken yaştan itibaren bir ekran süresi planı oluşturulmalıdır. Aşağıdaki çizelge size yardımcı olabilir:

• 18 aya kadar ekranlar yalnızca videolu görüşme için kullanılmalıdır. (Örneğin, şehir dışında olan bir ebeveyn ile)

• 18-24 ay arası ekran kullanımı mutlaka bir bakım veren (ebeveyn, bakıcı) eşliğinde ve eğitim içerikli programlarla sınırlı olmalıdır.

• 2-5 yaş arası çocuklar için, eğitim içerikli olmayan ekran kullanımı hafta içi günleri 1 saat, hafta sonu günleri de 3 saat olarak sınırlandırılmalıdır.

• 6 yaş ve daha büyük çocuklarda ekran kullanımı sınırlı olmalı ve bunun yerine daha sağlıklı alışkanlıklar kazandırılmalıdır.

• Ailece yenilen yemekler sırasında ve aile gezintilerinde tüm ekranlar kapalı tutulmalıdır.

• İnternet üzerinden erişilebilecek içeriklerde aile kontrol yöntemleri öğrenilmeli ve uygulanmalıdır.

• Çocukları sakinleştirmek veya meşgul etmek için ekranlar kullanılmamalıdır.

• Yatma saatinden 30-60 dakika önce tüm ekranlar kapatılmalı ve yatak odasından çıkarılmalıdır.

Ekranlar artık hayatımızın birer parçası haline gelmiştir ve birçok alanda olumlu etkileri olabilir. Ailenizle birlikte bir “ekran kullanım süresi planı” oluşturmak için hiçbir zaman erken değildir. Bu plan oluşturulurken çocuğunuzun da fikirlerini ve endişelerini paylaşmasına izin verilmelidir. Planınızı oluştururken aşağıdaki ipuçlarını da göz önünde bulundurabilirsiniz:

• Çocuğunuzun takip ettiği programların yaşına ve gelişimsel seviyesine uygun olduğundan emin olun.

• Ekran başında çocuğunuzun izledikleriyle/gördükleriyle ilgili konuşun. İş birliği, arkadaşlık ve empati gibi ekranda görülen iyi davranışların üzerinde durun. Çocuğunuz ve sizin için anlamlı olan yerlerle ve olaylarla kendi yaşantınız arasında bağlantılar kurun.

• Reklamların farkında olun ve bu reklamların seçimleri nasıl etkilediğine dikkat edin.

• Çocuğunuzu ekran kullanımı içermeyen farklı aktiviteler denemesi için yüreklendirin (spor, müzik, sanat ve hobiler).

• Kendi sağlıklı ekran kullanımınızla çocuğunuza örnek teşkil edin.

• Çocuğunuzu internet güvenliği ve gizliliği konusunda eğitin.

• Çocuğunuzun kişisel bir cihaza sahip olmaya ne zaman hazır olacağının kararında aktif olarak yer alın.

• Ekran kullanımını yaratıcılığı ve aile/arkadaş ilişkilerini geliştirecek biçimde destekleyin.

• Çocuğunuzun olgunluğunu ve alışkanlıklarını göz önünde bulundurun. Başka bir aile için doğru olan bir plan sizin aileniz için doğru olmayabilir.

 Olumlu ve sağlıklı ekran kullanımı doğru bir rehberlik ve tutarlılıkla mümkündür.

Referans:

Screen Time and Children. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry

What Does Too Much Screen Time Do to Children’s Brains?, Health Matters